Rzym po okresie zamieszek politycznych

    Po okresie zamieszek, w 27 r. p.n.e. powstało cesarstwo, na którego czele stanął Oktawian August, wprowadzając tym samym Rzym w epokę imperialną. Cesarz zamierzał przekształcić miasto z kamiennego w marmurowe - wznosił łuki, teatry i pomniki z rozmachem godnym stolicy rozrastającego się cesarstwa. Za panowania Augusta i jego następców liczba mieszkańców przekroczyła milion. Ludność tłoczyła się w kamienicach zwanych insulae; szerzyła się przestępczość, a problem natężenia ruchu ulicznego rozmiarami dorównywał dzisiejszemu. Był to jednak mimo wszystko okres pokoju i dostatku. Klasy wyższe pławiły się w luksusach, żyjąc beztrosko w swych wystawnych rezydencjach z kanalizacją i centralnym ogrzewaniem, a granice imperium rozszerzały się, obejmując rejony Europy i Bliskiego Wschodu. Cesarstwo zajmowało największy obszar za cesarza Trajana, który zmarł w 117 r. n.e. Wybitny historyk Gibbon nazwał ten okres świetności imperium "najszczęśliwszymi czasami w historii ludzkości". Trudno dokładnie wyznaczyć datę rozpoczynającą proces upadku Rzymu. Można jednak przyjąć, że zaczął się on za czasów cesarza Dioklecjana, który zasłynął jako zacięty prześladowca chrześcijan. Doszedł do władzy w 284 r., wprowadził reformy ustrojowe, dzieląc administrowanie cesarstwem między czterech władców (dwóch Augustów i dwóch Cezarów tworzyło tzw. tetrarchię), sam zaś zajmował pozycję dominującą. Ugruntowało to monarchię absolutną, ale też doprowadziło do walk pomiędzy tetrarchami. W 330 r. pierwszy cesarz chrześcijański, Konstantyn Wielki, przeniósł stolicę z Rzymu do Bizancjum, które nazwał Konstantynopolem. Rzym przestał pełnić funkcję stolicy świata. Bogatsi obywatele opuszczali swe siedziby, podążając w ślad za dworem. Najazdy Gotów w 410 r. i Wandalów, około 40 lat później, jedynie przyspieszyły upadek. W VI stuleciu zdewastowane, nękane zarazami miasto było już tylko cieniem swej dawnej świetności. RZYM I LACJUM | Rzym _2 211 W świecie chrześcijańskim Rzym słynął przede wszystkim jako siedziba papieży (tutaj w 64 r. poniósł męczeńską śmierć św. Piotr, apostoł i pierwszy papież). Po upadku cesarstwa ta rola Rzymu wysunęła się na pierwszy plan. Papiestwo objęło rządami większą część Włoch i można w zasadzie powiedzieć, że to właśnie instytucje kościelne ocaliły Rzym od ostatecznego upadku. Grzegorz I (zwany Wielkim) rozsyłał po całej Europie misjonarzy głoszących Dobrą Nowinę i propagujących kult relikwii. W efekcie do Wiecznego Miasta zaczęli przybywać coraz liczniejsi pielgrzymi - wraz z pieniędzmi. Z czasem papiestwo stało się naturalnym ośrodkiem władzy w Rzymie. Papież przyjął tytuł "Pontifex Maximus", przysługujący niegdyś arcykapłanowi (dosłownie: "strażnik mostów" - mosty w epoce rzymskiej odgrywały kluczową rolę w funkcjonowaniu miasta). Kilka stuleci później król Franków, Karol Wielki, władający znaczną częścią Europy, został koronowany na władcę Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Ponieważ uznawał zwierzchność papiestwa, wzmocniła się także pozycja Kościoła - papież stał się władcą, a Rzym stolicą całego chrześcijańskiego świata. Przez następne kilkaset lat potęga Rzymu i papiestwa niejednokrotnie ulegała osłabieniu. Król normandzki Robert Guiscard splądrował miasto w 1084 r.; po upływie stulecia, w wyniku konfliktu między miastem a papiestwem, kilku papieży przeniosło się do Viterbo, a w 1308 r., urodzony we Francji papież Klemens V przeniósł swój dwór do Awinionu. W połowie XIV w. Cola di Rienzo przejął władzę, ogłaszając się wybawcą ludu spod rządów zdemoralizowanych władców miasta i utworzył nową republikę rzymską. Wkrótce jednak z powodu coraz bardziej autokratycznych rządów został usunięty ze stanowiska, a w 1376 r. do Rzymu wrócił papież Grzegorz XI. Władza stopniowo przechodziła w ręce kilku rodów, które obejmowały najważniejsze urzędy, łącznie z tronem papieskim. Wraz z rosnącą potęgą papieża Rzym zyskiwał nowe oblicze. Wznoszono kościoły, odkrywano i konserwowano zabytki z czasów pogańskich, sprowadzano artystów, by realizowali zamówienia kolejnych papieży, spośród których każdy pragnął przyćmić poprzedników monumentalnymi budowlami i dziełami sztuki.